Psycho-Filo itd…


Psychologia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Psychologia (od gr. ψυχή Psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) – nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.

Wikicytaty
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
o psychologii

Grecka litera Psi jest symbolem psychologii

Spis treści

[ukryj]

//

Opis [edytuj]

Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia zaliczana jest do nauk społecznych, także do nauk humanistycznych. Ostatnio jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).

Psychologia akademicka zajmuje się m.in.

Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w:

Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją testów psychologicznych to psychometria. Obecnie coraz lepsze rezultaty daje łączenie psychologii z neurobiologią (zob. także cognitive neuroscience).

Pochodzenie nazwy [edytuj]

Termin psychologia pochodzi z języka greckiego i dosłownie oznacza „naukę o duszy”. Nazwa ta jednak nie była znana ani używana przez starożytnych greków (stosowano wtedy gr. zwrot περι ψγχης). Nazwa „psychologia” została sztucznie utworzona dopiero w XVI wieku. Wilhelm Volkmann stwierdził, że po raz pierwszy zastosował ją Melanchton, jednak w 1987 roku André Lalande po przestudiowaniu dzieł Melanchtona stwierdza, że nazwa „psychologia” nie została tam użyta ani razu. Przyczyną tej pomyłki popełnionej przez Volkmanna było dziewiętnastowieczne wydanie dzieł Melanchtona, w którym Cardus G. Bretschneider w słowie wstępnym napisał: „Ta księga Melanchtona, pierwszego pośród znanych Niemców, traktuje o psychologii „. Tak więc słowo psychologia nie zostało użyte przez Melanchtona, ale przez dziewiętnastowiecznego redaktora jego dzieł.

Słowo „psychologia” po raz pierwszy w druku pojawiło się dopiero w 1590 roku, jako tytuł łacińskiej rozprawy Gocleniusa „ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: hoc est, de hominis perfectione, animo, et in primis ortu huius, commentationes ac disputationes quorundam Theologorum & Philosophorum nostræ ætatis, quos versa pagina ostendit” co można przetłumaczyć jako: „Psychologia, czyli o doskonałości człowieka, o duszy, a przede wszystkim o jej pochodzeniu rozważania i rozprawy tych współczesnych teologów i filozofów, których nazwiska znajdują się na odwrotnej stronie„[1]. Goclenius nie przywiązywał do tej nazwy zbyt wielkiej wagi, gdyż w jego późniejszych dziełach, słowo to nie występuje.

Pierwszeństwo Gocleniusa w zastosowaniu nazwy „psychologia” nie jest jednak pewne. Według Wiliama Hamiltona pierwszy był Johanes Thomas Freigins, który rzekomo użył tej nazwy w 1575 roku w „Catalogus Locorum Communium”. Jeszcze wcześniej mógł jej użyć poeta ze Splitu Marko Marulić. Z jego biografii wydanej przez Franciscusa Natalisa wynika, że Marulić napisał łacińską rozprawę pt.: „Psichiologia de ratione animć humanć liber I„. Rozprawa ta mogła powstać między 1510 a 1519 rokiem. Do czasu odnalezienia dzieł zarówno Freiginsa, jak i Marulića, pierwszeństwo w zastosowaniu słowa „psychologia” w druku ma cały czas Goclenius. Warto również zauważyć, że nazwa „psychologia” nie od razu się przyjęła. Przez cały XVII wiek stosowano nazwę „pneumatologia” (od gr. pneuma – tchnienie, duch). Do rozpowszechnienia nazwy „psychologia” przyczynił się dopiero w XVIII wieku niemiecki filozof Christian Wolff poprzez wydanie Psychologia empirica i Psychologia rationalis.

Historia psychologii [edytuj]

Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill. Pierwsze próby zastosowania metody doświadczalnej wiążą się z nazwiskami niemieckich naukowców Johannesa Mulllera, Hermanna von Helmholza i Gustava Fechnera, których prace dotyczyły pogranicza fizjologii z psychologią (percepcja bodźców), ale za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez Wilhelma Wundta. Wundt usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja. Psychologia introspekcyjna wydała szereg szkół, m.in.:

  • asocjacjonizm (Wilhelm Wundt) zakładający, że złożone doznania są produktem łączenia się prostszych;
  • psychologia Gestalt (Max Wertheimer, Wolfgang Kohler, Kurt Koffka) zakładający, że istnieją mechanizmy aktywnie organizujące procesy psychiczne;
  • funkcjonalizm (William James) zakładający, że procesy psychiczne mają do wypełnienia funkcje, które je organizują.

Metoda introspekcyjna opierała się na założeniu, że procesy psychiczne możemy badać tylko „od wewnątrz”, rejestrując świadome doznania. Metoda ta jednak była powszechnie krytykowana z powodu subiektywizmu i nieuniknionych deformacji treści psychicznych przez sam fakt badania. Radykalnie odmienną metodologię zaproponował behawioryzm (John Watson) postulujący badanie człowieka jako „czarnej skrzynki”, przez analizę powiązań między docierającymi bodźcami a reakcjami. Współczesna psychologia przyjęła w dużej części metodologiczne postulaty behawioryzmu. Do najważniejszych osiągnięć psychologii (i nauk pokrewnych) należą:

Najważniejsze XIX-wieczne i XX-wieczne trendy i szkoły psychologiczne [edytuj]

Szkoły [edytuj]

Przypisy

  1. ↑ Stachowski, R. (2000). Historia współczesnej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych. Warszawa: Scholar.

Zobacz też [edytuj]

Filozofia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Filozofia na średniowiecznej miniaturze

Słowo filozofia (gr. φιλοσοφία, łac. philosophia) pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości (gr. φιλέω phileo – kochać, σοφία sophia – mądrość). Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o jego definicję, gdyż zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały zmianom w historii, a rozumienie filozofii jest uzależnione od wielu czynników, w tym od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi natury świata i człowieka. Filozofowie rozważają kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistości (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalności rzeczywistości i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralności, powinności i koncepcji wartości (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartości), także zagadnienia dotyczące człowieka antropologia filozoficzna, a także kwestie społeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.

Spis treści

[ukryj]

//

Podział i główne zagadnienia filozofii [edytuj]

Information icon.svg Osobne artykuły: ontologia, epistemologia, aksjologia.

Ze względu na mnogość koncepcji uprawiania filozofii, za filozofię można uznać to, co wykłada się na uniwersyteckich katedrach filozofii. Wykłada się ją według podziału na ontologię (metafizykę), gdzie wyróżnić można metafizykę szczegółową (teologię) i metafizykę ogólną (ontologię), epistemologię (logika, metodologia nauk, teoria poznania) oraz aksjologię z etyką i estetyką, także filozofię społeczną.

Opierając się na tym podziale można wyróżnić trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:

  • Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość, czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo „prawda”, czy możemy poznać prawdę a jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać – tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.
  • Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.
  • Obszar aksjologii czyli zagadnienia dotyczące nie wiedzy lecz działania. Aksjologia rozważa naturę wartości i zajmuje się problematyką uzasadnienia systemów wartości. Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z etyki dla organizacji społeczeństwa.

Różne koncepcje filozofii [edytuj]

Auguste Rodin, Filozof

Koncepcja filozofii zależy od przyjmowanego stanowiska filozoficznego. Można wyróżnić cztery koncepcje filozofii:

  • klasyczną, w której filozofia jest wiedzą o odrębnym przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym,
  • pozytywistyczną, gdzie filozofia jest syntezą wyników nauk empirycznych,
  • lingwistyczną, rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego podstawowych pojęć oraz badanie podstaw wiedzy,
  • irracjonalistyczną, w której filozofia to dział kultury łączący w sobie elementy wiedzy naukowej, sztuki i religii, refleksja filozoficzna polega na wyrażaniu przeżyć przez podmiot.

Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje się rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi. Martin Heidegger uważał, że zadaniem filozofii jest stawianie pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można próbować charakteryzować wyjątkowość poznania filozoficznego.

Filozofia a nauka [edytuj]

W starożytności nie było podziału między filozofią a nauką i można śmiało powiedzieć, że wszelka wiedza była uznawana za filozofię. Arystoteles nie widział istotnej różnicy między rozważaniami na temat państwa a botaniką. Być może koło II wieku p.n.e. z filozofii wyodrębniły się prawo i medycyna, a na pewno stało się to w średniowieczu. Wtedy jednak też nie było silnego rozróżnienia, choć czasem mówiono o filozofii jako wiedzy niepochodzącej z objawienia wyższego stopnia i nauce jako wiedzy niepochodzącej z objawienia niższego stopnia. Jeszcze Kopernik oddawał swoje dzieło pod osąd filozofów, a intencje jego pracy były filozoficzne (por. filozofia polska).

Dopiero później, po opracowaniu metody naukowej, coraz ostrzej zarysowywał się podział. Do dzisiaj istnieją różne koncepcje stosunku filozofii do nauki, które można rozmieścić na skali gdzie jednym końcem będzie teza, że filozofii w ogóle nie ma (neopozytywizm logiczny) a drugim klasyfikacje, które do filozofii zaliczają całą naukę (neotomizm).

Mówi się, że nauka ma duży wpływ na tendencje w filozofii. Platon tworzył pod wrażeniem geometrii, Arystotelesa zapładniały astronomia i biologia a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najdłużej trwają jednak te koncepcje filozoficzne, które nie bazują na rozwiązaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia nauki, koncepcja nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiązań, co do których istnieje powszechna zgoda badaczy, jest też modelem dalekim od realnej praktyki naukowej.

Z drugiej strony można zauważyć, że gdy filozofia opanuje jakiś obszar do punktu, w którym zaczyna spełniać standardy nauki, obszar ten wydziela się z niej i staje się autonomiczną dziedziną naukową. Tak się stało na przykład z psychologią i socjologią, wyodrębnionymi z filozofii na przełomie wieku XIX i XX.

Rembrandt Medytujący filozof 1632

Filozofia a religia [edytuj]

Correct.svg
 Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić/wykonać działania: poprawić styl, dodać linki, zmienić format z tego co kto uważał na opisy poszczególnych idei.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się na stronie dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu.
Ambox Content.svg
 Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji.
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, jakie informacje budzą wątpliwości.
Question book-4.svg
 Ta sekcja wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji od 2010-03.
Informacje nieweryfikowalne mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Aby uczynić sekcję weryfikowalną, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Filozofia w swojej historii utrzymuje związki z religią, a wielu filozofów było ludźmi głęboko wierzącymi, choć czasem znajdującymi się poza nurtem oficjalnej religii. Początków filozofii należy jednak szukać w opozycji do myślenia religijnego, w podawaniu w wątpliwość uznawanych wierzeń.

W średniowieczu filozofia była całkowicie podporządkowana teologii i miała służyć rozumowemu wyjaśnianiu prawd danych przez Objawienie. W epoce nowożytnej niektóre filozoficzne nurty miały nastawienie areligijne lub antyklerykalne (oświecenie, marksizm, scjentyzm, pozytywizm). Szczególnie krytykowane były religie w formie zinstytucjonalizowanej.

Filozofia podejmuje problemy człowieka, które nadają sens ludzkiemu życiu. Kontemplacja i interpretacja świata, próba wyjaśnienia jego struktury, genezy uzasadnień. Utożsamimy ją z rozumnością, stąd religia powinna oznaczać poszukiwanie w niej rozumności. Filozofia często oparta jest o abstrakcję, jest bardzo ogólna.

Hegel uważał, że filozofia ma z religią wspólna treść, różnią się forma treści „Przedmioty ogólne, powszechny sam w sobie istniejący rozum”. W religii dany jest postaci obrazowej, a w filozofii w formie pojęciowej – „czysta, samoistniejąca myśl”. „Prawdy religii pochodzą z zewnątrz” – nie wymaga uzasadnienia praw.

Vico (filozof włoski XVII/XVIII wieku) uważał, że „filozofowie stanowili intelekt cywilizacji, poeci zaś zmysły”.

Freud uważał, że religia jest bezsilna wobec natury i instynktów. Powstała, gdy człowiek nie był w stanie posługiwać się rozumem. Jest złudzeniem, racjonalizacja czynników motorycznych zepchniętych do świadomości. Jest to powszechna neuroza społeczności.

Jung uważał, że źródło religii leży w podświadomości, nie była iluzją, nie trzeba jej podważać, spełniała bowiem pozytywną rolę integrowania wokół wartości.

E. Fromm uważał, że religia to każdy system myśli i działania podzielony przez pewną grupę, który dostarcza jednostce orientację i część, kształtuje i utrzymuje harmonie osobowości. Człowiek dąży do harmonii ze sobą samym i zrozumieniem swego istnienia. Każdy obraz świata jest religią, wynika z potrzeby posiadania układu orientacji, potrzeby religijnej. Zaspakajać można poprzez religię humanistyczną – bóg jest obrazem wyższego „ja” człowieka, symbolem czym człowiek powinien stać się. Zrealizować ją można, gdy wybieramy religię która paraliżuje rozwój człowieka – autorytatywna religia – człowiek uznaje, że jest kontrolowany przez siłę wyższą. Bóg jest posiadaczem tego, co pierwotnie należało do człowieka, a on sam alienuje się od siebie samego. Wybór pomiędzy tymi dwoma religiami zależy od ekonomicznego, politycznego podłoża społeczeństwa. Religia znaczyła tyle samo co ideologia.

H. Bergson uważał, że ludzki podmiot ma do czynienia jedynie z obrazami przedmiotu.

Egzystencjonaliści (np. S. Kirkegdard) uważali, że należy oderwać się od religii zinstytucjonalizowanej na rzecz religii indywidualnej. Przedstawiciele tego nurtu dążyli do wolności wyobrażania świata, boga, szczęścia, swobody w zakresie wszelkiej aktywności duchowej. „Religia w granicach samego rozumu” (Kant) – nie można dojrzewać do wolności bez wcześniejszego powierzenia jej jednostce.

Cecha charakterystyczna dla czasów nowożytnych to zmiana pojawienie się państw narodowych, rywalizacja a nie jedność a także powstanie wielu kościołów w wyniku reformacji. Kartezjusz, uważany za czołową postać krytyki chrześcijaństwa, choć filozofia nowożytna jest z natury poza chrześcijaństwem. W jego czasach zaczął nabierać znaczenia panteizm. W czasach nowożytnych przybiera formę naturalistyczną – jedność poprzez podporządkowanie tego co duchowe temu co naturalne.

W czasach oświecenia popularny był deizm, czyli odrzucenie poglądu o nieustannym kierowaniu świata przez boga, odrzuca religie objawioną na rzecz naturalnej. Między deizmem, a panteizmem istnieje związek – są aspektami tego samego zjawiska – ustalenie metafizycznej jedności świata. Deizm czyni to poprzez ograniczenie i wykluczenie roli boga w funkcjonowaniu świata, a panteizm tworzy pojęcie boga bliskie lub tożsame ze światem. Obu nurtom patronuje B. Spinoza – stworzył on monistyczną, jednorodną teorię świata. Zasadnicza role odgrywają: specyficzne rozumienie powołania filozoficznego oraz żywą tradycja judaistyczna. Obie wysuwają na plan pierwszy wartość wolności. Najdalej posunięta w nich jest racjonalizacja religii. Pozostali w konflikcie z kościołem, związani byli z ateizmem.

T. Hobbes uważał, że nazwać świat bogiem to zaprzeczyć jego istnieniu. Uważał problem panteizmu i deizmu za bardzo skomplikowany.

Klemens z Aleksandrii uważał, że uważał za ateistę tego, kto nie znał prawdziwego boga.

P. Bayle uważał, że teoretyczne rozważanie problemów wiary nie ma nic wspólnego z religijnością. Odwoływanie się do spinozy doprowadziło do utożsamienia go z materializmem. Połączenie to jest typowe dla XVIII wieku.

Holbach uważał, że nic nie wyrządziło większej krzywdy człowiekowi niż religia. Należycie badana przyroda dostarczyć może człowiekowi wszystkiego do szczęścia.

Chrześcijaństwo [edytuj]

Od samych początków do XIII wieku chrześcijaństwo przyswajało starogreckie idee. Przykładem jest manicheizm – doktryna głosząca radykalny dualizm światła i ciemności (dobra i zła). Stał się niemożliwym do pominięcia składnikiem cywilizacji. Dążenie do polaryzacji stanowisk, pojęć, zestawienie haseł: dobro-zło. Chrześcijaństwo przyczyniło się do podziału Europy na wschód i zachód, ale powstało na wschodzie, a następnie zakorzeniło się na zachodzie.

Św. Augustyn był pierwszym klasykiem myśli chrześcijańskiej. Dzięki niemu zaadoptowano mądrość starożytnych Greków. Nie używał on pojęcia „filozofia chrześcijańska”, a po raz pierwszy pojawia się w encyklice Leona XIII „O przywróceniu filozofii chrześcijańskiej w szkołach” (1879 rok). Wtedy zapoczątkowany zostałneotomizm i zagorzał we Francji spór – nie zgadzano się na pojęcie filozofii chrześcijańskiej – pojęcie to ma sens historyczny i oznacza pewne określone stanowisko.

E. Gilson uważał, że podstawa treści wywodzi się z objawienia, pojęcie to miałoby sens gdyby udowodniono zaczerpnięcie treści z objawienia. Św. Augustyn nie akceptował koncepcji plotyńskiej Absolutu – świat i człowiek w pełni zależy od Boga. Później przypisywano mu większą autonomię (filozofia Św. Tomasza) – tomizm (XIII wiek wiek) – przykładem tego było przełożenie na łacinę dzieł Arystotelesa.

Luter sprzeciwiał się wobec ówczesnej sytuacji kościoła. Ten tolerował do pewnego stopnia (ruch monastyczny, pustelnicy) inność – praktykowanie ubóstwa. Za składniki mistyki uważał:

  • pośrednictwo Kościoła w relacjach człowieka z Bogiem,
  • indywidualna droga dla każdego wiernego,
  • założenie istnienia indywidualnego kontaktu z Bogiem.

Mistyka jest krytyką pewnego racjonalizmu. Bardziej uznają Św. Augustyna niż Św. Tomasza. Jest ona powiązana z neoplatonizmem. Poprzednikami byli Pseudo-Dioznizy Aeropagita, J.D.Szkot.

Mistrz Eckhart (XIII wiek) uważał, że prawdziwa rzeczywistością jest Bóg, wszystko co stworzył jest nicością, posiada wartość tylko w łączności z Bogiem. Dusza jest ośrodkiem stworzenia, jej celem jest powrót do Boga. Jego nauki zostały potępione. Zarzucono mu lekceważenie Kościoła.

Filozofia a światopogląd i ideologia [edytuj]

Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąc z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm). Nie ma czystych nauk – nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią.

Światopogląd – związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach tego świata. Na światopogląd składają się:

  • poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata
  • poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie
  • poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie
  • poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania

Każdy te kryteria zabarwia w sposób indywidualny. Przykłady typologii światopoglądów

Światopogląd scjentystyczny to koncepcja wsparta na indukcjonizmie (wszelkie twierdzenia, teorie nauk empirycznych mają powstawać na drodze czystego doświadczenia, empirii):

  • etap I – zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny od założeń i wpływów intelektualnych
  • etap II – dane podlegają procesowi intelektualnego uaktualnienia

Światopogląd powstaje na drodze uogólnienia twierdzeń i teorii nauki. Dane nauki musza być chronologiczne i logicznie wyprzedzać powstawanie światopoglądu.

Człowiek zostaje odciążony od dylematów, od odpowiedzialności, bo wszystko wynika z tego, że świat jest urządzony tak, a nie inaczej. Światopogląd ten jest przykładem redukcji odpowiedzialności moralnej.

Światopogląd transcendentalny to odniesienie bytu ludzkiego do boga. Bóg jest źródłem wartości, jest on ich strażnikiem i gwarantem. Światopogląd humanistyczny nie wykraczanie poza człowieka. Charakterystyka stosunku człowieka do człowieka. Określa bliżej relacje międzyludzkie, specyfikę. Wskazanie wartości, które leżą u podstaw stosunków międzyludzkich. Światopogląd technokratyczny opisuje relacje człowieka z rzeczami. Człowiek zostaje sprowadzony do poziomu rzeczy, gdyż ośrodek wartości jest poza podmiotem ludzkim (tak jak w światopoglądzie transcendentalnym).

Ideologia – swoista konkretyzacja światopoglądu. Jej podstawą jest określony światopogląd. Chociaż nie musi być tak, że z każdego światopoglądu wyrasta ideologia. Struktura jest analogiczna do struktury światopoglądu. Ideologia to społeczna forma samookreślenia się grupy, wyraz grupy do całości społeczeństwa. Jest to ocena i projekcja porządku społecznego. Światopogląd zaś obejmuje rzeczywistość w jej całokształcie (wyjaśnianie sensu życia, powstawania życia itp.). Ideolodzy – kontynuatorzy encyklopedystów, nazywani marzycielami:

Nauka o myślach rozważanych niezależnie od tego czy są prawdziwe czy fałszywe, ale rozważane są ze względu na manifestowanie wartości, interesów grup społecznych.

Filozofia – jest to zarówno światopogląd, jak i przedstawienie modelu życia, patrzenie konkretnej grupy społecznej. Stanowi ona system poglądów na świat, społeczne myślenie. Daje, pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia mające charakter praw. Staje się wyrazem rozwoju historycznego, działań pewnych grup społecznych.

Historia filozofii [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: historia filozofii (dzieje).

Wyróżnia się trzy wielkie tradycje filozoficzne: europejską (Filozofia Zachodu), indyjską oraz chińską (Filozofia Wschodu).

Filozofia Wschodu [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: Filozofia Wschodu.

Terminem filozofia Wschodu tradycyjnie określa się refleksje i poglądy filozoficzne obecne w kulturach azjatyckich. Powstały one twórczo i niezależnie od filozofii europejskiego kręgu kulturowego. Posługiwanie się jednym terminem na określenie wszystkich filozofii orientalnych jest jednak bardzo dużym uproszczeniem, jeśli nie błędem. Istnieją dwie całkowicie niezależne i diametralnie różne filozofie orientalne – indyjska oraz chińska.

Filozofia chińska [edytuj]

Konfucjusz (ur. 551, zm. 479 p.n.e.), ilustracja z Myths & Legends of China, 1922, E.T.C. Werner

Information icon.svg Osobny artykuł: filozofia chińska.

Filozofia chińska została zainspirowana głównie chińską praktyką polityczną (konfucjanizm) i częściowo związała się z religią (taoistyczną oraz buddyjską). W starożytnym okresie powstały dominujący w Chinach konfucjanizm (Konfucjusz), taoizm (Laozi), motizm i legizm (wszystkie około 500 roku p.n.e.). W czasach później (zachodniej) dynastii Han przybył do Chin buddyzm.

Chińska filozofia to liczne szkoły, których obszar zainteresowań pokrywa się z zakresem przedmiotowym filozofii europejskiej. Dominująca w chińskiej kulturze filozofia Konfucjusza koncentrowała się na tematach etycznych i politycznych, kładąc nacisk na poprawność stosunków społecznych i takie wartości jak obyczajność, rodzina, mądrość i oddanie. Po połączeniu z legistyczną koncepcją praworządności, ideologia konfucjańska stała się podstawą organizacji cesarstwa chińskiego. Taoizm był pierwotnie szkołą mistyki, ale neotaoizm – po połączeniu ze szkołą yinyang – rozwijał zagadnienia metafizyczne i kosmologiczne, z kolei neokonfucjanizm koncentrował się na zagadnieniach antropologii i metafizyki moralności. Dociekania epistemologiczne szkoły nazw mingjia i motistów zostały zarzucone ok. VII w. pod wpływem rozważań buddyjskich na te tematy. Współczesna myśl chińska koncentruje się na interpretacji dziejów i kultury.

Filozofia indyjska [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: filozofia indyjska.

Refleksja filozoficzna w kulturze Indii była inspirowana przez religie indyjskie hinduizm, buddyzm, dżinizm, ale wytworzyła również nurt materialistyczny i ateistyczny (ćarwaka lub lokajata). Jej źródła upatruje sę w wedyjskich rozważaniach nad naturą świata i ryta (porządkiem świata). Inne teksty religijne również mają fragmenty filozoficzne (Upaniszady, Bhagawadgita i Brahma Sutra). Mniej więcej w tym samym czasie co nauki Konfucjusza i Sokratesa powstały dżinizm i buddyzm.

Według Buddy rzeczywistość jest jak maja (sen), a jego etyka ma pozwolić wyzwolić się z zaklętego kręgu cierpienia. Filozofia buddyjska rozwijała się też poza Indiami w Tybecie, Birmie i Indochinach Zachodnich. Liczne szkoły filozoficzne rozwijają się do dziś wykazując dużą odporność na wpływy europejskie.

Filozofia perska [edytuj]

Podstawą filozofii cywilizacji zatoki perskiej przedislamskiej jest wyraźny dualizm – wszystko dzieli się na dwa przeciwieństwa (ciało i duch, dobro i zło itd). Ponieważ pierwotne religie ludów irańskich były dość słabo zdogmatyzowane to wpływ filozofii był znacznie większy niż na zachodzie. Wielcy filozofowie stawali się reformatorami religii lub prorokami. Podstawowe trzy to Mazdaizm, Zaratusztrianizm oraz Manicheizm.

Mazdaizm jest określany jako ideologia proto-socjalistyczna. Głosił prymat narodu w interesie państwa, swoją ideologią zalegalizował akcje przeciwko władzy. Głosił też uspołecznienie dóbr podstawowych (w tym też żon).

Zaratustryzm zreformował ideę mazdaizmu. Przedstawił ideę jednego, właściwego boga i innych bytów duchowych. Ostatecznie rozdzielił świat materialny od niematerialnego (Platon oparł swoją filozofię na tym właśnie poglądzie). Rozpowszechnił indywidualizm w dążeniu do dobra, poprzez zachowanie czystości (najpewniej zaczerpnięte od Izraelitów). Indywidualizm był w sprzeczności z uspołecznieniem Mazdaizmu, zatem obie strony zaczęły okrzykiwać się heretykami.

Manicheizm był synkretyzmem chrześcijaństwa, buddyzmu oraz zaratustryzmu. On najbardziej rozprzestrzenił się po świecie a w krańcowej erze pogańskiego Imperium Rzymskiego był najbardziej popularną ideą. Święty Augustyn uznał, że wszelka herezja ma korzenie w manicheizmie.

Filozofia Zachodu [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: filozofia Zachodu.

Filozofia Zachodu to określenie filozofii powstałej w europejskim kręgu kulturowym i wyrastającej z jednej strony z tradycji starożytnych Grecji i Rzymu, a z tradycji judeochrześcijańskiej z drugiej. Były w niej okresy wpływów wschodnich (neoplatonizm) i arabskich (średniowiecze).

Historia filozofii starożytnej [edytuj]

Filozofia europejska narodziła się w greckich koloniach. Historię filozofii starożytnej dzieli się zwykle na okres presokratejski (VII-V wiek p.n.e.), okres klasyczny (IV wiek p.n.e.) i okres hellenistyczny (III p.n.e. – V n.e.).

Okres presokratejski [edytuj]

Z okresem presokratejskim wiąże się zagadnienie źródeł filozofii. Mówi się, że filozofia powstała z dążenia do wiedzy, które było efektem zdziwienia nad nieprzejrzystą naturą świata. Myślenie filozoficzne zaczęło się, gdy ktoś spróbował podważyć mity religijne i obiegowe, powszechnie przyjmowane opinie.

W centrum zainteresowania filozofów presokratyjskich była głównie przyroda, a ich odpowiedzi na to, co jest jej istotą, sprowadzały się do stwierdzeń typu „woda” (Tales, zm. 543 p.n.e.), „powietrze” (Anaksymenes), bezkres/duch (Anaksymander) „ogień” (Heraklit) czy cztery żywioły (Empedokles).

Okres klasyczny [edytuj]

Okres klasyczny rozpoczęli sofiści (Protagoras, Gorgiasz) kierujący swą uwagę na człowieka i będący prekursorami wszelkiego przyszłego relatywizmu. Jeden z nich, Sokrates (ur. 469, zm. 399 p.n.e.), rozmawiający z przypadkowo napotkanymi Ateńczykami o prawdzie, pięknie i dobru, za sprawą swej niezłomnej i bezkompromisowej postawy, stał się dla przyszłych pokoleń ideałem filozofa. Jego uczeń Platon (ur. 427, zm. 347 p.n.e.) podzielił rzeczywistość na świat zmysłowy – zmienny, przemijający i będący pozorem i świat idei – wieczny i niezmienny. Tym samym wprowadził pluralizm, rozpoczynał kluczowy w dziejach filozofii problem sposobu istnienia bytów matematycznych i w przekonujący sposób uzasadniał pogląd, że nie wszystko musi być takie, jak nam się wydaje. Z kolei uczeń Platona, Arystoteles (ur. 384, zm. 322 p.n.e.) stworzył logikę, ugruntował metafizykę i dał światu wizję świata niepodważaną do czasów Kopernika.

Okres hellenistyczny [edytuj]

Za początek okresu hellenistycznego uznaje się śmierć Stagiryty. To okres powstania do dziś żywych koncepcji etycznych: epikureizmu (Epikur, ur. 341, zm. 270 p.n.e.) mówiącego, że sensem życia jest doznawanie przyjemności (por. hedonizm) i stoicyzmu (IV wiek p.n.e. – II n.e.) dającego wzór postawy mędrca wobec śmierci (Zenon z Kition, Chryzyp, Seneka, mistrz retoryki Cyceron i Marek Aureliusz, filozof na tronie). Sceptycy starożytni (Pirron, Sekstus Empiryk) z pobudek etycznych (uspokojenie umysłu) podawali w wątpliwość możliwość wszelkiej wiedzy i dali początek wszelkim nurtom sceptycznym.

Tomasz z Akwinu] (ur. 1225, zm. 1274)

Żyjący w okresie późnej starożytności Plotyn (zm. 269) stworzył neoplatonizm łączący nauki Platona z różnymi nurtami mistycyzmu.

Historia filozofii średniowiecznej [edytuj]

Za pierwszego ważniejszego filozofa epoki średniowiecza uważa się Augustyna z Hippony (ur. 354, zm. 430), który zaadoptował na grunt chrześcijański filozofię Platona i wyznaczył drogę filozofii w średniowieczu jako rozumowych prób wyjaśnienia wiary. Wieki następujące po jego śmierci to upadek kultury starożytnej i wieki ciemne w historii europejskiej kultury. W tym czasie zagubiły się dzieła starożytnych i pierwsi filozofowie średniowiecza nie mieli do nich dostępu.

Filozofia arabska [edytuj]

Filozofia zwana potocznie arabską powstała ze spotkania islamu z filozofią grecką i najbardziej twórczo rozwijała się, gdy w Europie panowało daleko idące zacofanie. Dzięki kontaktom z arabami Europejczycy poznali dzieła starożytnych, w tym Arystotelesa. Najwybitniejsi przedstawiciele tej filozofii to Awicenna (ur. 980, zm. 1037) i Awerroes (ur. 1126, zm. 1198). W późniejszym okresie filozofia świata islamu rozwijała się gł. w Persji, a także w muzułmańskich Indiach i Indonezji.

Scholastyka [edytuj]

Od początków XI wieku do końca wieku XIV datuje się twórczy rozwój scholastyki – nurtu filozoficznego, który do najwyższej doskonałości doprowadził wprowadzanie metafizycznych dystynkcji i lubował się w szczegółowych rozróżnieniach. Najwybitniejszymi przedstawicielami wczesnej scholastyki byli: panteista Eriugena, Anzelm z Canterbury, autor dowodu ontologicznego, słynny Abelard czy mistyk św. Bernard. Złoty wiek filozofii średniowiecznej to czasy Tomasza z Akwinu, wielkiego następcy Arystotelesa, Dunsa Szkota, mistrza scholastycznych subtelności i autora koncepcji haecceitas, nominalisty Williama Ockhama, autora zasady ontologicznej nazwanej później brzytwą Ockhama oraz wizjonera i empiryka Rogera Bacona.

Historia filozofii nowożytnej [edytuj]

Tradycyjnie za początek filozofii nowożytnej przyjmuje się datę publikacji Medytacji Kartezjusza, renesansowy humanizm uznając za okres zmian.

Humanizm [edytuj]
Information icon.svg Osobne artykuły: humanizm, humanizm renesansowy.

Na przełomie wieku XIV i XV najpierw we Włoszech, później w innych krajach, dzięki nowym odkryciom archeologicznym zmieniało się spojrzenie na starożytność. Odnowił się platonizm i zaczęto interesować się człowiekiem. Najwybitniejszymi przedstawicielami humanizmu byli: Niccolò Machiavelli (ur. 1469, zm. 1527) i Michel de Montaigne (ur. 1533, zm. 1592). Filozofowie przyrody: Giordano Bruno, a szczególnie Mikołaj Kopernik (ur. 1473, zm. 1543) mieli zmienić spojrzenie na wszechświat i miejsce w nim człowieka. Centrum zainteresowań stanowił człowiek.

Rene Descartes (ur. 1596, zm. 1650)

Blaise Pascal (1623-1662)

Baruch Spinoza
(1632-1677)

Racjonalizm i empiryzm [edytuj]

Ale prawdziwy przełom w filozofii nastąpił za sprawą Kartezjusza, który najpierw kazał sobie wątpić we wszystko (por. sceptycyzm metodologiczny), a potem odnalazł pewność i podstawę dla filozofii nie w Bogu lecz we własnej świadomości. Był racjonalistą, tak jak Baruch Spinoza (ur. 1632, zm. 1677), pierwszy oficjalny bezwyznaniowiec w Europie i wzorzec etyczny dla agnostyków i Gottfried Leibniz (ur. 1646, zm. 1716), twórca ontologicznej zasady racji dostatecznej i zasady tożsamości. Blaise Pascal (ur. 1623, zm. 1662) kontynuował sceptycyzm Montaigne’a i stworzył słynny zakład Pascala.

W opozycji do filozofii tworzonej na kontynencie rozwijała się filozofia brytyjska o tendencjach empirystycznych. Francis Bacon (ur. 1561, zm. 1626) uznawany jest za ojca metody naukowej. John Locke (ur. 1632, zm. 1704) zauważył, że jakości przedmiotów są subiektywne, a jego następcy David Hume (ur. 1711, zm. 1776) i George Berkeley (ur. 1685, zm. 1753) doszli do wyników tyle kontrowersyjnych, co bardzo ciekawych. Hume zainicjował nowożytny sceptycyzm podważając istnienie koniecznego związku przyczynowego (por. przyczynowość) i stworzył podwaliny do pozytywistycznej krytyki metafizyki. Berkeley zwątpił w istnienie świata zewnętrznego (por. idealizm subiektywny, solipsyzm).

Równocześnie w filozofii społecznej rozwijała się teoria prawa naturalnego i umowy społecznej. Thomas Hobbes (ur. 1588, zm. 1679) stworzył hipotezę stanu naturalnego jako walki wszystkich ze wszystkimi i uważał umowę społeczną za zrzeczenie się wolności przez obywateli w imię bezpieczeństwa. Spinoza argumentował, że nie ma czegoś takiego jak działanie wbrew naturze, a wszelkie regulacje prawne mają legitymację tylko i wyłącznie w umowie między obywatelami, a nie w Bogu i pochodzącym od niego prawie naturalnym zapisanym w Biblii (por. liberalizm).

Oświecenie [edytuj]

Na bazie dokonań tych filozofów wyrósł ruch oświecenia będący popularyzacją ich idei w szerszych kręgach społecznych. Największa w tym zasługę miał Wolter (ur. 1694, zm. 1778). Encyklopedyści (Jean le Rond d’Alembert czy Denis Diderot) stworzyli projekt Encyklopedii. Jan Jakub Rousseau (ur. 1712, zm. 1778) argumentował za tym, że wszyscy ludzie są dobrzy i stan naturalny był epoką wiecznej szczęśliwości. Od niego pochodzi idea państwa i prawa jako instytucji opresyjnych.

Kantowski przewrót [edytuj]

System Immanuela Kanta (ur. 1724, zm. 1804) jest ukoronowaniem i syntezą XVII-wiecznej filozofii racjonalistycznej i empirystycznej. Sam Kant nazwał to przewrotem kopernikańskim w filozofii. W uproszczeniu: dotąd uważano, że poznanie musi dostosowywać się do przedmiotów, a Kant zaczął zastanawiać się, czy to nie przedmioty dostosowują się do naszego poznania.

Idealizm niemiecki [edytuj]

Idealizm niemiecki to Friedrich Schlegel, Johann Gottlieb Fichte, ale przede wszystkim Georg Wilhelm Friedrich Hegel (ur. 1770, zm. 1831), którego najważniejszą ideą było, że świat jest racjonalnym tworem dążącym do określonego celu. Ideę rozumności rozwoju historii i istnienia w niej określonych praw podchwycił Karol Marks (ur. 1818, zm. 1883).

Pozytywizm [edytuj]

Druga połowa XIX wieku to epoka wpływów pozytywizmu, zainicjowanego wcześniej przez Augusta Comte’a, twórcę socjologii i koncepcji rozwoju wiedzy. Pod wpływem odkrycia Darwina stworzono koncepcje ewolucjonistyczne (Herbert Spencer), a za sprawą rozwoju nauk przyrodniczych wytworzył się światopogląd scjentystyczny. W osobie Johna Stuarta Milla (ur. 1806, zm. 1873) przyjął swoją szczytową formę utylitaryzm, który głosi etyczną zasadę przysparzania jak największej możliwej przyjemności możliwie jak największej grupie ludzi i powstał nowoczesny liberalizm – pogląd podkreślający prawo każdego człowieka do samorealizacji, o ile tylko nie krzywdzi innych i kładący nacisk na konieczność powszechnego prawa do głosowania i wagę wolności wypowiedzi. Na przełomie XIX i XX wieku William James (ur. 1842, zm. 1910) stworzył pragmatyzm uznający za dobre takie działanie, które jest skuteczne.

Historia filozofii współczesnej (wiek XX do dziś) [edytuj]

Filozofię współczesną można charakteryzować poprzez wyróżnienie filozofii kontynentalnej (filozofia francuska czy niemiecka) i filozofii analitycznej, która powstała w tradycji anglosaskiej, co nie oznacza, że w Wielkiej Brytanii i USA nie uprawia się tej pierwszej, a na kontynencie – tej drugiej.

Filozofia kontynentalna [edytuj]

W filozofii kontynentalnej kierunek rozwoju filozofii w XX wieku wyznaczył Edmund Husserl (ur. 1859, zm. 1938), twórca fenomenologii. Jego uczeń, Martin Heidegger (ur. 1889, zm. 1976), w niesamowitym, filozoficzno-poetyckim dziele Bycie i czas polemizował z całą wcześniejszą tradycją filozoficzną. Przez niektórych zaliczany jest do egzystencjalizmu, tak jak Jean-Paul Sartre, przez innych do hermeneutyki, teorii rozumienia rozwijanej przez Wilhelma Diltheya, Hansa Georga Gadamera i Paula Ricoeura. Emmanuel Levinas stworzył filozofię dialogu. Szkoła frankfurcka (Jurgen Habermas, Theodor W. Adorno, Herbert Marcuse) w twórczy sposób rozwijała marksizm i neoheglizm, tworząc grunt dla rewolucji obyczajowej lat sześćdziesiątych. W drugiej połowie XX wieku sukcesy popularności zaczął odnosić przewrotny postmodernizm (Jacques Derrida, Gilbert Deleuze, Umberto Eco, Jean-Francois Lyotard, Richard Rorty, Michel Foucault, Zygmunt Bauman).

Filozofia analityczna [edytuj]

Początków filozofii analitycznej należy szukać u Gottloba Frege, Franza Brentany, Georga Edwarda Moore’a, Bertranda Russella (ur. 1872, zm. 1970) i w neopozytywizmie logicznym (Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein). Ważną rolę, szczególnie w logice, odegrała szkoła lwowsko-warszawska. Charakterystyczne dla filozofii analitycznej jest skierowanie zainteresowania na analizę języka oraz podkreślanie wagi i doniosłości badań logicznych. Szczególnie w pierwszym okresie rozwoju prądu można było zauważyć niechęć do metafizyki a nawet podważanie zasadności uprawiania filozofii (por. Koło Wiedeńskie). Jednak następcy pierwszego pokolenia filozofów analitycznych zwrócili się w stronę ontologii dochodząc do ważnych z punktu widzenia historii filozofii rezultatów (Peter Frederick Strawson, Saul Kripke, David Kellog Lewis). Na peryferiach filozofii analitycznej nastąpił gwałtowny rozwój filozofii nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn, Paul Feyerabend).

Historia filozofii w Polsce [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: filozofia polska.

Filozofia w Polsce rozwijała się w sposób wtórny do kultur silniejszych filozoficznie. Wyjątkami są okresy renesansu (Mikołaj Kopernik) i pierwszej połowy XX wieku (Alfred Tarski i szkoła lwowsko-warszawska). W XIX wieku wytworzyła się polska filozofia narodowa (mesjanizm polski).

Filozofia afrykańska [edytuj]

Information icon.svg Osobny artykuł: filozofia afrykańska.
Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Główną inspiracją filozofii afrykańskiej są popularne wierzenia, podania ludowe i przysłowia kultury afrykańskiej.

Rola filozofii w wychowaniu [edytuj]

Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Historia filozofii jest dziedziną ważną dla wychowawców. Wyjąwszy skrajnych autorów, wszyscy teoretycy pedagogiki zgadzają się, że w procesie wychowania należy przekazywać dorobek pokoleń poprzednich. Pogląd na świat jest w dużym stopniu dziełem filozofii. Dodatkowo, historia filozofii nie mówi nam, że jest jedno słuszne rozwiązanie, pokazuje różne możliwości i postawy i jest daleka od wszelkiego dogmatyzmu.

Podział ze względu na obszar działalności [edytuj]

Zobacz też [edytuj]

Wikisłownik
Zobacz hasło filozofia w Wikisłowniku
Commons in image icon.svg
Wikimedia Commons ma zbiór multimediów związanych z tematem:
Filozofia
Wikicytaty
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
o filozofii

Bibliografia [edytuj]

  • Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. I-X, wyd. KUL
  • Reale Giovanni, Historia filozofii starożytnej, t. I-V, wyd. KUL
  • Józef Bocheński, Zarys historii filozofii, Oficyna Wydawnicza „Dajwór, Kraków 1993. ISBN 83-86238-07-0.
  • Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I-III, wiele wydań.
  • Frederick Copleston, Historia filozofii, t. I-XI, wyd. PAX,
  • Tadeusz Gadacz, Historia filozofii XX wieku. Nurty, t. I, II, wyd. Znak

Dalsze lektury [edytuj]

Dla początkujących [edytuj]

  • Kazimierz Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii, ALETHEIA 2003, ISBN 83-88524-27-5
  • Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003, ISBN 83-7318-152-0
  • Jostein Gaarder, Świat Zofii, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co., Wydanie III, Warszawa 1998, ISBN 83-86821-23-X.
  • Martin Hollis, Filozofia, Wydawnictwo Znak, Wydanie I, Kraków 1998, ISBN 83-7006-740-9
  • Leszek Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Trzy serie, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, ISBN 978-83-240-1065-3
  • Fernando Savater, Proste pytania, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000, ISBN 83-7052-647-0
  • Richard H. Popkin, Avrum Stroll, „Filozofia”, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1994, ISBN 83-86211-84-9
  • Nicholas Fearn, Zenon i żółw. Jak myślą filozofowie, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2007
  • Zbiorowa pod red. Zbigniewa Kuderowicza, Filozofia XX wieku T. 1, 2 Wiedza Powszechna, 2002, ISBN 83-214-1275-0

Linki zewnętrzne [edytuj]

3 responses to “Psycho-Filo itd…”

  1. Musze podziekowac siostrze, ze wyslala mi linka do tego bloga, bo jest naprawde swietny. Sama musze go polecic kilku osobom, ktore maja podobne zainteresowania, bo wiele beda mogli sie z niego nauczyc. Dzieki za notke, musze przyswoic sobie te wszystkie informacje.

    Polubienie

    Odpowiedz

bla, bla, bla ;)