TEMPERAMENT w Psychologii
Temperament (z łaciny temperamentum – umiar), zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu, procesach psychicznych zwłaszcza zaś emocjonalnych.
Cechy te to m.in.: impulsywność, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość. W znaczeniu potocznym temperament określa się jako usposobienie człowieka np. charakteryzuje się go jako żywego, krewkiego, łagodnego, czasami się też mówi, że ktoś ma np. temperament muzyczny, artystyczny. Najwcześniejszego i najbardziej znanego podziału temperamentu dokonał Hipokrates . Sprowadził ludzką naturę do czterech soków: krew, flegma, żółta i czarna żółć.
Koncepcja Galena (II w. n.e.)
pierwsza w historii typologia temeramentów
a) sangwinik: krew, (typ silny, zrównoważony, ruchliwy)
b) flegmatyk: flegma, (typ silny, zrównoważony, powolny)
c) choleryk: żółta żółć, (typ silny, niezrównoważony, ruchliwy)
d) melancholik: czarna żółć. (typ słaby, zrównoważony, powolny)
Pawłow potwierdził swoimi badaniami powyższe twierdzenie. W Polsce badania nad temperamentem prowadzi J. Strelau.
Charakterystyka temperamentów Hipokratesa – Galena
Cechy psychomotoryczne | Temperamenty | |||||
sangwinik | melancholik | choleryk | Flegmatyk | |||
Zabarwienie emocjonalne
(życie uczuciowe) |
wesoły | smutny | rozdrażniony, wybuchowy | zrównoważony, stały | ||
Cechy formalne przeżyć psychicznych | łatwość postępowania | duża | mała | duża | mała | |
siła | słabe | silne | silne | słabe | ||
gibkość | płytkie | głębokie | głębokie | częściowo głębokie | ||
czas trwania | płynne, nietrwałe | trwałe | trwałe | częściowo trwałe | ||
przebieg | nieregularny | regularny | nieregularny | regularny | ||
Sposób reagowania (wykonywania ruchów) | szybkość | szybko | powoli | szybko | powoli | |
siła | silne | słabe | silne | słabe | ||
czas trwania | płynne, nietrwałe | trwałe | aktywnie trwałe | biernie trwałe | ||
zakres | duży | mały | duży | mały | ||
przebieg | nieregularny | regularny | nieregularny | regularny |
Temperament według E. Kretschmer (1921 rok)
temperament uwarunkowany jest mechanizmem krwi i funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego, a na temperament składają się 4 właściwości psychiczne: psychestezja (wrażliwość psychiczna na bodźce, wrażliwość nadmierna i obniżona); nastrój (przejawiający się w zabarwieniu uczuciowym przeżyć psychicznych, zabarwienie przyjemne i przykre); tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych, tempo zwolnione i przyspieszone); psychomotoryka (dotyczy ogólnego tempa ruchów).
Klasyfikacja konstytucjonalna (budowa ciała) według Kretschmera (1925 rok)
1) Leptosomatyk (wątłe ciało) – wątła budowa ciała o wydłużonym wzroście, twarz pociągła, szczupłe kończyny górne i dolne, – skrajna postać tej budowy ciała to astenik, – temperament schizotymiczny: leptosomatyk lub astenik przejawia tendencję do psychozy (choroba psychiczna) o nazwie schizofrenia (rozszczepienie osobowości, autyzm, stępienie uczuciowe), – skłonny do abstrakcji, mało podatny na zmiany, drażliwy, oschły.
2) Pyknik (pylinos – z grec. gęsty) – mały lub średni wzrost, okrągła głowa, krótka szyja, rozbudowana tkanka tłuszczowa, – cyklotynik (nazwa pochodzi od psychozy cyklinicznej cyklofrenii, psychozy maniakalno-depresyjnej), człowiek ten będzie przejawiał skłonność do dużych wahań emocjonalnych i nastrojowych. Będzie oscylował pomiędzy radością a smutkiem.
3) Atleta (athlon – walka, zapasy) – przewaga tkanki mięśniowej, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wystające kości policzkowe, – skłonność do epilepsji, czyli padaczki, – typ temperamentu to iksotynik (ikso – tzw. lepki), człowiek ograniczony w gestach, mimice, o małej plastyczności umysłu, trudno przystosowuje się do zmian otoczenia, mało wrażliwy, spokojny
E. Kretschmer wydzielił 4 typy budowy ciała:
– leptosomatyk (leptos – wątły, soma – ciało)
człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy, ramiona szczupłe, klatka piersiowa gładka i wąska, twarz pociągła, nos długi i wąski, kończyny dolne chude i długie;
– pyknik (pyknos – gruby, gęsty)
osobnik otyły, o bogatej tkance tłuszczowej, z reguły średniego wzrostu, szyja krótka, głowa okrągła, często łysa, twarz szeroka, rozlana, tułów rozszerzający się ku dołowi, duży brzuch;
– atletyk (athlos – zapasy, walka)
typ umięśniony o silnej budowie, wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wydatne kości policzkowe i często wystająca szczęka dolna;
– dysplastyk (dys – źle, plastos – ukształtowany)
człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej, są to osoby o np.: bardzo wysokim wzroście lub innych deformacjach, ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej.
Szczególnie leptosomatycy i pyknicy przejawiają skłonność do chorób psychicznych.
Odpowiednio do typów budowy ciała Kretschmer wydzielił 3 typy psychiczne, które nazwał temperamentami:
– schizotynik (leptosomatyk)
w wypadku choroby psychicznej większość osobników przejawia skłonności do schizofrenii (rozszczepienie osobowości, autyzm); jest to typ zamknięty w sobie, mało towarzyski; w życiu uczuciowym waha się między drażliwością a oschłością; cechuje go sztywność przekonań, trudno dostosowuje się do otoczenia, skłonny do abstrakcji;
– cyklotynik (pyknik)
w wypadku choroby psychicznej zapada na psychozę maniakalno-depresyjną; typ towarzyski, oscyluje między radością a smutkiem, łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, w poglądach raczej realistyczny;
– iksotynik (atletyk)
typ spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, ma trudności w przechodzeniu od jednej czynności do innej; cechuje go mała plastyczność umysłu, sumienność i drobiazgowość.
Typologia Kretschmera spotkała się z krytyką:
– nie doceniono cech psychicznych człowieka, w kształtowaniu cech psychicznych człowieka,
– typologia powstała na tle obserwacji chorych w klinice psychiatrycznej, tak więc przedstawia obraz ludzi chorych.
Klasyfikacja konstytucjonalna (budowy ciała) według Sheldona – somatotypy
Endomorfik – wewnętrzna część listka zarodkowego, dominacja tkanki tłuszczowej. Wiscerotonik – powolność w reakcji, towarzyski, radosny, pragnienie aprobaty, tolerancja, wieczne zadowolenie z siebie, łagodność w zachowaniu, potrzeba współżycia z ludźmi, odprężenie w postawie i ruchach, dobry sen, brak wybuchowości.
Mezomorfik – krzepka budowa ciała, atletyczna. Somatotonik – potrzeba dominacji, odwaga fizyczna w walce, klaustrofobia, pewność w postawie i ruchach, energiczność, śmiałość w sposobie bycia, hałaśliwość w zachowaniu, umysł małoplastyczny.
Ektomorfik – delikatny, wątły, o przewadze skóry i tkanki nerwowej. Cerebrotonik – fizjologiczna nadpobudliwość, nadmierna szybkość w reakcji, samotnik, samokontrola mimiki, sociofobia, agarofobia, nadwrażliwość na ból, umysł skoncentrowany, subiektywny, nastawienie na późniejsze okresy życia.
Typologia W.H. Sheldona
Punktem wyjścia typologii było wykrycie zasadniczych typów budowy ciała a następnie temperamentu:
– typ endomorficzny silny rozwój narządów wewnętrznych, układ mięśniowy i kostny względnie słaby i nierozwinięty, nadmiar tkanki tłuszczowej;
– temperament – wiscerotonik (viscera – wnętrzności) ogólne rozluźnienie mięśniowe, upodobanie do fizycznej wygody, towarzyskość, układ trawienny jest królem i jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia, radosny, tolerancyjny, wiecznie zadowolony z siebie;
– typ mezomorficzny układ mięśniowy jest dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra stosunkowo gruba i porowata, wyprostowana i krzepka budowa;
– temperament – somatotonik (soma – ciało) aktywność mięśniowa i dobra budowa ciała, dużo siły i energii życiowej, bezpośredni sposób bycia i nastawienie na działanie, potrzeba dominacji, hałaśliwość w zachowaniu;
– typ ektomorficzny delikatność i wątłość całego ciała, spłaszczona klatka piersiowa, słaby rozwój narządów wewnętrznych oraz słaba budowa ciała, kończyny długie i szczupłe i słabo umięśnione, o delikatnym układzie kostnym,
– temperament – cerebrotonik (cerebrum – mózg) przewaga powściągliwości i hamowania, duża wrażliwość nerwowa, trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach trudnych ucieczka w samotność.
Typologia Sheldona również spotkała się z krytyką
Klasyfikacja według Pawłowa
Podstawy neurofizjologiczne :
NIEZRÓWNOWAŻONY
SILNY
TYP
SŁABY RUCHLIWY
ZRÓWNOWAŻONY
POWOLNY
Temperamenty wg Pawłowa
· flegmatyk – zrównoważony, powolny,
· melancholik – słaby,
· sangwinik – zrównoważony, ruchliwy,
· choleryk – niezrównoważony, silny, ruchliwy.
Temperament
zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania, przejawiających się w sile reakcji oraz w jej czasowych parametrach.
Temperament przejawia się w każdej naszej reakcji, sytuacji. Dlatego też oceniamy, że jest to zespół cech formalnych.
Przejawia się w sile reakcji. Siłę reakcji charakteryzujemy podając stosunek siły działającego bodźca do efektu jaki wywołuje on u danej osoby.
Siła reakcji jest uwarunkowana cechami temperamentu. Różnice w sile reakcji określane są pojęciem reaktywności.
Reaktywność to siła reakcji i nią się wyróżniamy.
Wysoka reaktywność – osoba jest wrażliwa (wystarcza minimalna wielkość bodźca zdolna wywołać reakcję).
Niska reaktywność – osoba jest odporna (zdolność do reagowania, funkcjonowania na bodźce bardzo silna).
Koncepcja Strelaua
– osoby z wysoką reaktywnością posiadają mechanizm wzmacniający stymulację,
– osoby z niską reaktywnością posiadają mechanizm tłumiący stymulację
Osoba z wysoką reaktywnością
– małe zapotrzebowanie na stymulację,
– małe zapotrzebowanie na kontakty, np.: z rówieśnikami,
– zmiany są przyjmowane niechętnie, np.: zmiana fryzury, mieszkania,
– osoba lubi stałość,
– osoba nie może pracować przy hałasie, przy wielu kontaktach,
– osoba unika nadmiaru stymulacji.
Osoba z niską reaktywnością
– duże zapotrzebowanie na stymulację,
– duże zapotrzebowanie na kontakty,
– osoba lepiej czuje się w sytuacji zmian,
– osoba lubi zmiany a nawet je preferuje,
– osoba jest odporna na hałas, wielość kontaktów, prace w trudnych warunkach
Temperament według J. Strelau
to zespół formalnych, biologicznie uwarunkowanych cech zachowań, które są względnie stałe (bierze się pod uwagę układ nerwowy i hormonalny).
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
„Psychologia ogólna”- Maria Przetacznikowa
„Psychologia rozwojowa dzieci i mlodzieży” pod redakcją Marii Żebrowskiej
„Wprowadzenie do psychologii” E. R Hilgard
Super sprawa, wszystko uporządkowane i bardzo pomocne! 🙂
PolubieniePolubienie
Dzięki za słowa uznania 😉
PolubieniePolubienie